อาชีพช่างทองเป็นหนึ่งในอาชีพงานฝีมือดั้งเดิมที่มีเอกลักษณ์เฉพาะของประเทศไทย มีการสืบทอดกันมานานนับร้อยปี แต่ในปัจจุบันกลับกำลังเผชิญปัญหาการขาดแคลนแรงงานอย่างหนัก สาเหตุหลักมาจากหลายปัจจัยด้วยกัน
ข้อมูลระบุว่าในรอบ 10 ปีที่ผ่านมา จำนวนช่างทองในประเทศไทยลดลงถึง 40-50% จากเดิมที่มีอยู่ประมาณ 30,000 คน สาเหตุแรกมาจากอัตราค่าจ้างที่ค่อนข้างต่ำเมื่อเทียบกับความยากลำบากของงาน ประกอบกับการเข้ามาของเทคโนโลยีเครื่องจักรที่ทำให้งานช่างทองลดน้อยลง รวมถึงความนิยมในอาชีพอื่นๆ ที่มีแนวโน้มรายได้ดีกว่า ส่งผลให้คนรุ่นใหม่หันไปสนใจมากกว่าการเรียนช่างทอง
ความยากลำบากของอาชีพช่างทอง
ภาระงานที่ท้าทายและต้องใช้ความประณีตสูงสำหรับช่างทอง คืองานทำทองรูปพรรณขนาดเล็กที่มีน้ำหนักเพียง 1-2 สลึงเท่านั้น ช่างทองจะได้รับค่าจ้างแตกต่างกันออกไปตามหลายปัจจัย อาทิ รูปแบบลวดลาย ความยากง่าย และน้ำหนักงาน
โดยทั่วไปหากเป็นงานที่ไม่ซับซ้อนมาก อย่างสร้อยข้อมือหรือสร้อยคอน้ำหนัก 1 บาท ค่าจ้างก็จะอยู่ที่เกิน 100 บาทต่อเส้น ส่วนงานที่มีความประณีตและซับซ้อนมากๆ อาจได้ค่าจ้างสูงถึง 200-300 บาทต่อชิ้นงาน
นอกจากนี้ ในช่วงปี 2553-2555 ราคาทองคำในประเทศไทยปรับตัวสูงขึ้นมาก ส่งผลให้ความต้องการซื้อทองรูปพรรณลดลงอย่างมาก เพราะผู้บริโภคส่วนใหญ่หันไปซื้อทองคำแท่งเพื่อการลงทุนแทน จึงเป็นอีกหนึ่งสาเหตุสำคัญที่ทำให้ปริมาณงานของช่างทองลดน้อยลงตามไปด้วย
ความพยายามอนุรักษ์อาชีพช่างทอง
เพื่ออนุรักษ์และสืบสานช่างทองดั้งเดิมไม่ให้สูญหายไป หน่วยงานต่างๆ จึงร่วมมือกันผลักดันและสนับสนุนอย่างจริงจัง
โดยปัจจุบันมีโรงเรียนกาญจนาภิเษกวิทยาลัย ช่างทองหลวง ทำหน้าที่เป็นสถานศึกษาหลักในการผลิตบุคลากรช่างทองและเครื่องประดับ โดยมีนักศึกษาจบออกสู่วงการเกือบ 300 คนต่อปี
แต่จำนวนนี้ก็ยังไม่เพียงพอต่อความต้องการของอุตสาหกรรมในปัจจุบัน ดังนั้น สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ จึงได้ประสานงานกับสถาบันการศึกษาต่างๆ ทั้งมหาวิทยาลัยและอาชีวศึกษาทั่วประเทศ เพื่อเปิดหลักสูตรเฉพาะทางสำหรับผลิตแรงงานด้านอัญมณีและเครื่องประดับเพิ่มเติม โดยมีเป้าหมายสำคัญคือการอนุรักษ์ช่างทองไทยไม่ให้สูญหาย
จากการดำเนินการดังกล่าว คาดว่าจะสามารถผลิตแรงงานฝีมือด้านนี้ได้เพิ่มขึ้นประมาณ 1,000-2,000 คนต่อปี ซึ่งจะช่วยแก้ปัญหาการขาดแคลนแรงงานในภาคอุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับได้ นอกจากนี้ ยังเป็นการเปิดโอกาสให้คนรุ่นใหม่หันมาสนใจช่างทองมากขึ้น ช่วยสืบสานงานฝีมือดั้งเดิมของไทยให้คงอยู่ต่อไป
การปรับตัวของช่างทองในยุคปัจจุบัน
แม้ช่างทองจะกำลังประสบปัญหาท้าทายมากมาย แต่ช่างทองหลายรายก็พยายามปรับตัวเพื่อให้สามารถอยู่รอดได้ โดยหนึ่งในวิธีการสำคัญคือการสร้างสรรค์ผลงานใหม่ๆ ที่มีความแปลกและแตกต่างไปจากของเดิม เพื่อดึงดูดความสนใจจากกลุ่มลูกค้ารุ่นใหม่ให้หันมาสนใจมากขึ้น
บางรายเลือกที่จะปรับเปลี่ยนแบบธุรกิจ เช่นร้านอู่ทองที่เป็นร้านช่างทองโบราณชื่อดังแห่งหนึ่งในกรุงเทพฯ ซึ่งดำเนินกิจการสืบทอดกันมารุ่นแล้วรุ่นเล่า โดยปัจจุบันอยู่ในการดูแลของสุชาติ กิจทรานนท์ ซึ่งเป็นเจ้าของรุ่นที่ 3
เอกลักษณ์และจุดเด่นของร้านอู่ทอง คือการคงรักษาเอกลักษณ์ลวดลายงดงามในแบบศิลปะทองโบราณดั้งเดิมของไทยไว้ แต่มีการปรับขนาดของชิ้นงานให้เล็กลงกว่าเดิมที่ชิ้นงานจะมีขนาดใหญ่โตอลังการซึ่งอาจจะไม่เหมาะสำหรับคนรุ่นใหม่ในปัจจุบันนักที่จะต้องสวมใส่ในชีวิตประจำวัน
ที่ร้านจะไม่มีขายงานปั๊มแบบพื้นๆ ทั่วไป แต่จะเน้นขายเฉพาะงานช่างฝีมือล้วนๆ ทุกชิ้นผ่านกระบวนการผลิตด้วยมือจากช่างผู้ชำนาญการอย่างประณีตด้วยการลงยา ฉลุลาย ดุนนูน ฝังพลอยแบบโบราณ เพื่อคงไว้ซึ่งมาตรฐานการสร้างสรรค์งานในระดับช่างเอก และสามารถสานต่อคุณค่าความเป็นงานฝีมือช่างโบราณโดยตรง
ด้วยคุณภาพของงานที่อยู่ในระดับสูง จึงทำให้ร้านอู่ทองสามารถตั้งราคาขายที่สูงกว่าทองทั่วไปได้ โดยกลุ่มลูกค้าเป้าหมายหลักจะเป็นกลุ่มที่หลงใหลในความเป็นงานดีไซน์แนวโบราณ และงานฝีมือชั้นสูง ซึ่งเป็นกลุ่มลูกค้าระดับพรีเมี่ยมที่พร้อมจะจ่ายเงินเพื่อแลกกับสินค้าคุณภาพเยี่ยม
นอกเหนือจากการคงรักษามาตรฐานคุณภาพผลงานแล้ว ที่ร้านยังมีการฝึกฝนและถ่ายทอดองค์ความรู้ให้กับช่างหนุ่มสาว เพื่อการสานต่อฝีมือช่างทองโบราณในรุ่นต่อๆ ไปได้อย่างยั่งยืน โดยมีการผสมผสานนวัตกรรมและเทคนิคการผลิตแบบใหม่ๆ บางส่วนเข้าไปประยุกต์ใช้ด้วย แต่ก็ยังคงรากฐานโครงสร้างการออกแบบตามลวดลายดั้งเดิมอยู่
อีกหนึ่งปัจจัยที่สำคัญที่ทำให้ธุรกิจดั้งเดิมอย่างร้านอู่ทองสามารถดำรงอยู่ได้อย่างยั่งยืนมาจนถึงปัจจุบัน นั่นคือการยึดมั่นในจรรยาบรรณวิชาชีพ ด้วยความซื่อสัตย์และเปิดเผยข้อมูลรายละเอียดต่างๆ อย่างครบถ้วนต่อลูกค้า ทั้งในส่วนของวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ซึ่งจะต้องเป็นของที่มีคุณภาพ และการตั้งราคาต้นทุนและค่าฝีมืออย่างเหมาะสม เพื่อสร้างความเชื่อมั่นและรักษาชื่อเสียงในระยะยาว
ด้วยแนวทางในการดำเนินธุรกิจแบบยึดมั่นเอกลักษณ์และคุณภาพ ผนวกกับความสามารถในการปรับตัวให้ทันสมัยขณะเดียวกันก็ไม่ทิ้งรากเหง้าดั้งเดิม จึงทำให้ร้านอู่ทองยังคงความเป็นผู้สืบทอดมรดกและส่งต่อคุณค่าแห่งงานช่างทองโบราณไทยอย่างแท้จริงมาจนถึงปัจจุบัน
โอกาสในการเปิดมุมมองใหม่กับ PartTimeTH จะพาคุณสำรวจอาชีพเสริมและแหล่งรายได้ที่หลายคนอาจมองข้ามแล้วพบกันในบทความถัดไป ติดตามประกาศรับสมัครงานเพิ่มเติมได้ที่ Facebook หางาน Part Time งานพิเศษ ทำที่บ้าน เสาร์ อาทิตย์